در طی سالها طبقه بندی های مختلفی برای اختلال طیف اتیسم صورت گرفته است؛از سندروم آسپرگرواختلال فروپاشی دوران کودکی و.. در DSM4 تا اتیسم با عملکرد بالا و..در DSM5. فارغ از نوع طبقه بندی های و اسامی به کاررفته،تمامی این دسته بندی ها در یک ویژگی مشترک هستند و آن نقص کودکان در تعامل و ارتباط با دیگران میباشد که اصلی ترین ویژگی اختلال طیف اتیسم است؛به طوری که کودک در دنیای خود قرار دارد و به دنیای اطراف توجهی ندارد.به علاوه طبق آخرین ویراست راهنمای تشخیصی ،کودکان دارای اتیسم محدودیت های رفتاری و علایق و نیز الگوهای رفتارهای تکراری دارند.تمامی این علایم در اوایل کودکی غالبا تا 3 سالگی مشاهده میشوند و منجر به نقص در فعالیت های روزمره ی کودک میشود.در ادامه به بررسی دقیق علائم واضح اتیسم میپردازیم.
شرح علائم واضح اتیسم
براساس راهنمای تشخیصی وآماری اختلالات روانپزشکی ویراست پنجم یا DSM5 علایم اختلال طیف اتیسم در دو طبقه ی اصلی قرار میگیرند که شامل :
الف) نقص پایدار در برقراری ارتباط یا تعامل اجتماعی در چندین موقعیت که به خاطر تاخیرهای عمومی رشد نیست و در سه خصوصیت خود را نشان میدهد
ب)الگوهای محدود و تکراری رفتار،علایق وفعالیت ها که حداقل باید 2 علامت نشان دهند.
الف) نقایص پایدار در برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی
1.مشکلاتی درعمل متقابل اجتماعی هیجانی همچون
*پاسخ دهی و شروع کنندگی غیر طبیعی مانند استفاده از دیگران برای رسیدن به نیازها یا آغازگری اجتماعی غیر معمول مثل زدن دیگران یا لمس ناخوشایند آنها
*شکست در مکالمات رفت و برگشتی مانند استفاده ی ضعیف از زبان به طوریکه کودک درخواستی برای رفع ابهام ندارد ،در پاسخ به نام خود ضعیف است،مکالمه را آغاز نمیکند ویا به شکل پراکنده صحبت میکند.
*کاهش اشتراک علایق و هیجانات و عواطف نظیر اینکه لبخند متقابل اجتماعی ندارد
دارای نقص در پاسخ به تشویق بوده و در تعاملات اجتماعی احساس خوشایندی نشان نمیدهد
در دلداری و همدلی با دیگران نقص دارند
به تماس فیزیکی یا مهربانی به دیگران اهمیتی نمیدهند
سهیم نکردن دیگران در کارها
اشیا ی مورد علاقه را به دیگران با اشاره یا حتی بدون آن نشان نمیدهد
در توجه اشتراکی نیز نقص دارد یعنی کودک به آنچه والدش به او نشان میدهد یا اشاره میکند توجهی ندارد.
*و در آخر تقلید اجتماعی ضعیف که در واقع کودک در مشارکت در بازیهای ساده ی اجتماعی نقص دارد.
2.مشکلاتی در ارتباط غیر کلامی همچون :
نقص در تماس چشمی از علائم واضح اتیسم است
نقص در درک و استفاده ار ژست هایی مثل اشاره یا تکان دادن سر یا دست
اختلال در استفاده و درک از حالات چهره مثل اخم
مشکلاتی در بلندی،زیروبمی،آهنگ،سرعت،ریتم،تکیه ی غیر طبیعی در گفتار
نداشتن عبارات گرم وشاد دیگران
ناتوانی در انتقال هیجانات از طریق کلمات و عبارات و تن صدا و ژستها به طوریکه کودک به شکل یکنواخت[1]صحبت میکند.
نقص در هماهنگی تماس چشمی و کلمات یا زبان بدن و همچنین هماهنگی تماس چشمی و ژستها به طور مثال کودک به شما اصلا نگاه نمیکند و دست خودرا برای دادن شیء به سمت شما دراز میکند.
3.مشکلاتی در ایجاد و حفظ ارتباط متناسب با سطح رشدی؛آگاهی و بینش اجتماعی نظیر:
مشکل در فهم دیدگاه های دیگران یا همان تئوری ذهن[2] بدین معنی که کودک در فهم عقاید یت تحیایات دیگران دچار مشکل است.
مشکل در رفتار متناسب با موقعیت اجتماعی همچون رفتار در محیط رسمی یا غیر رسمی به طوریکه کودک در همه ی موقعیت ها بدون توجه به آن رفتار میکند.
به شکل نامناسب ابراز هیجانات مثل خندیدن در موقعیت های نامناسب
آگاه نبودن از قواعد اجتماعی همچون رعایت نوبت درمکالمه
عدم توجه به بی علاقگی فرد مقابل در مکالمات و ادامه دادن مکالمه
نداشتن توجه به اینکه از محیط بازی یا حتی مکالمه طرد شده است
نداشتن بازی تخیلی
نقص در دوست یابی؛تلاشی برای آشنایی نیز ندارد اما این بدین معنی نیست که کودک به دوستی علاقه ندارد بلکه از قواعد تعامل اجتماعی ندارد مثلا بسیار منفعلند.
در گروه های کودکان بازی نمیکند و نسبت به همتایان علاقه ای ندارد یا محدود است،تعاملی محدود با دیگران دارد،به طور کلی فعالیت های تنهایی را ترجیح میدهد
ب)الگوهای محدود و تکراری رفتار،علایق وفعالیت ها که حداقل باید 2 علامت نشان دهند.
1.گفتار یا حرکات یا استفاده از اشیا به شکل کلیشه ای یا تکراری همچون:
داشتن گفتارغیرطبیعی و نامفهوم و واژه سازی
پژواک گویی بدین معنا که به طور فوری یا با تاخیر عبارات یا کلمات و یا حتی دیالوگ هارا تکرار میکنند
داشتن زبان درجامانده به این معنا که کودک یک کلمه را مدام تکرار میکند حتی وقتی مرجع آن کلمه وجود نداشته باشد
معکوس سازی ضمایر دارد مثلا جای “تو” میگوید “من”
برای ارجاع به خود از نامش استفاده میکند و از من استفاده نمیکند.
داشتن صداسازی های تکراری مثلا حلقی یا شبیه نویز،جیغ،زمزمه ی تکراری
حرکات تکراری دست مانند دست زدن و تکان دادن دست یا بال بال زدن
خم و راست شدن و پیچ و تاب خوردن و روی پنجه راه رفتن
شکلک های غیر طبیعی صورت
سایش دندان هاروی هم یا دندان قروچه
چیدن وسایل روی هم و حتی ردیف کردن آنها
2.چسبندگی به روتینها(توالی های ویژه و غیر معمول) و مقاومت در برابر تغییرات مثل:
واکنش بیش از اندازه به تغییرات جزئی مثل تغییر اتاق خواب یا چیدمان اتاق
ناتوانی در درک شوخی یا کنایه یا طعنه
سوالات تکراری در باره ی یک موضوع مشخص
داشتن وسواس عملی زیاد
در رفتار و تفکر خود نیز بسیار قاعده مندند
3. علایق خیلی محدود یا ثابت به شکل غیر طبیعی مانند
علاقه و اشتعال ذهنی به اعداد و یا حروف،غذا یا رنگ خاص ویا وسیله ی خاص بازی
وسواس
بیش از اندازه کمالگرایی
داشتن ترسهای غیر طبیعی
4. واکنش پذیری زیاد یا کم به محرکات حسی همچون
واکنش زیاد به صدا یا خیلی کم(انگار اصلا نمیشنود)
علاقه ی شدید یا بیزاری از لمس
بوکردن اشیا
لوچ کردن غیرطبیعی چشم
علاقه ی زیاد به حرکت وسایل مثلا چرخش وسایل
نکته ی پایانی در ارتباط با علائم واضح اتیسم
توجه به این نکته ضروریست ؛ شدت علائم در کودکان مختلف متفاوت است ؛ وممکن است برخی از موارد فوق با علائم اختلالات دیگر همپوشانی داشته( مانند واکنش زیاد یا کم به محرکات حسی) یا حتی در بخشی از دوران رشد طبیعی کودک دیده شود( مانند پژواک گویی .(،پس صرف دیدن یک علامت تایید یا تکذیب وجود این اختلال نیست؛بنابراین تشخیص گذاری باید توسط متخصصان مربوطه شامل تیمی از پزشکان و روانپزشکان و متخصصین مغزو اعصاب اطفال،گفتاردرمانان،کاردرمانان و روانشناسان صورت پذیرد.
گردآورنده:فاطمه قوتی
منابع:
ارزیابی و درمان اتیسم بر اساس DSM5، رافعیپ -طلعت ،نشر دانژه،۱۳۸۵
از سیر تا پیاز اتیسم، هاشم فرهنگ دوست-هاشم، علیزاده- مهدی،نشر ستایش هستی،۱۳۹۷
Autism and pervasive developmental disorders/ Fred R. Volkmar-Sally I.Rogers-Rhea Paul-Kevin A.Phelphery
[1] monotone
[2] Theory of mind
