همانطور که همه ما میدانیم دغدغه اصلی تمام مادران باردار در وهله ی اول سلامت جنین آنهاست و داشتن یک کودک سالم و یک بارداری موفق آرزوی هر مادری است. با پیشرفت علم پزشکی انتظار میرود که انسان به شناخت کاملی از بیماریها رسیده باشد اما این علم هنوز در تمامی زمینهها کامل نبوده و بیمارییهای نیز هست که مکانیسم و تشخیص قطعی آنها برای محققین و درمانگران نامشخص است. آیا اتیسم در دوران بارداری قابل تشخیص است؟ در این مطلب به بررسی این سوال می پردازیم.
ASD یا اختلال طیف اوتیسم یکی از این بیماریهاست که مدت هاست پزشکان و محققان در حال پژوهش در رابطه با این اختلال اند. در این مقاله قصد داریم در ارتباط با تشخیص ASD در بارداری و عواملی که احتمال تشخیص اتیسم را در دوره بارداری افزایش میدهد آشنا شویم که البته پیش نیاز آنها تعریف اختلال اوتیسم می باشد.
اختلال طیف اتیسم
می توان گفت اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم یکی از چالش برانگیز ترین اختلالات رشدی است. این اختلال وضعیتی در ارتباط با رشد و تکامل مغز است که برحسب شدت مشکل طیف گستردهای از علائم را بروز می دهد و با مشکلاتی در زمینه مهارتهای اجتماعی، گفتار، ارتباط های غیر کلامی، رفتارهای تکراری و پردازش حسی _حرکتی غیر طبیعی مشخص میشود.
براساس تحقیقات صورت گرفته در حال حاضر از هر 44 کودک در ایالات متحده یک نفر درگیر اتیسم میشود و این اختلال با سرعت در میان سایر اختلالات رشدی در حال گسترش است.
اهمیت تشخیص اتیسم
بسیاری از اوقات خانوادهها به واسطه اطمینان از علائم و امید به اینکه همه چیز به روال عادی برخواهد گشت از بررسی اینکه کودک ممکن است دارای اوتیسم باشد، سر باز میزنند اما این نکته قابل توجه است که تاخیر در ارجاع، تشخیص و درمان زودهنگام را به تعویق میاندازد و در طولانی مدت تاثیر چشمگیری بر کودک می گذارد.
تشخیص اختلال طیف اتیسم می تواند بسیار مشکل باشد چون مانند بسیاری از اختلالات دیگر تست آزمایشگاهی و پزشکی وجود ندارد که نشان دهنده ی این اختلال باشد. به علاوه این اختلال طیف گسترده ای از علائم را شامل میشود که تشخیص را دشوارتر میکند.
محققان و کارشناسان همواره در تلاشند تا عواملی را که باعث ایجاد اتیسم می شود، شناسایی کنند. تحقیقات اخیر نشان می دهد برخی از تغییراتی که در دوران بارداری و یا زایمان اتفاق میافتد، ممکن است خطر ابتلا به اوتیسم را در کودکانی که از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به این اختلال اند را افزایش دهد.
علل ایجاد اوتیسم در دوران بارداری
در حالی که برخی از مطالعات نشان میدهد که مغز کودکان مبتلا به اوتیسم در اوایل سه ماهه دوم بارداری تفاوتهایی نسبت به مغز کودک سالم دارد؛ علت اصلی اوتیسم همچنان نامشخص است. محققین چند ژن را برای وقوع اوتیسم شناسایی کرده اند که به نظر میرسد مسئولیت تکامل طبیعی مغز را بر عهده دارند. در واقع احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در ایجاد و بروز آن دخیلند و میشود گفت اوتیسم یک اختلال چند عاملی است. برخی از این عوامل که ریسک ابتلا به اوتیسم را در دوره ی بارداری افزایش می دهند عبارتند از :
- سن بالای والدین (پدران بالای ۴۰ سال و مادران بیشتر از ۳۵ سال)
- اختلال در پیشرفت مغز در رحم
- استرس
- اضطراب
- شرایط خود ایمنی
- کمبود آهن و ویتامین ها مواد آلی در بدن مادر
- عوامل محیطی و شرایط دوران بارداری شامل مواجهه با برخی مواد سمی مانند کادمیوم، جیوه و آلودگی هوا
- ابتلای مادر به عفونت ها مثل واژینوز باکتریال
- فشار خون بالا در بارداری
- زایمان زودرس ( طبق پژوهش و تحلیلهای وانگ نوزادانی که حداقل 9 هفته زودرس به دنیا می آیند احتمال ابتلای اوتیسم بالاتری دارند.)
- زایمان سخت و یا خونریزی در مخچه که خطر ابتلا به اوتیسم را تا حد چشمگیری افزایش می دهد
- وزن کم هنگام تولد
- ورود مدفوع جنین به داخل ریه اش
- دیابت و چاقی مادر در بارداری و افسردگی
- مصرف مواد و داروهای اعتیادآور از سه ماه پیش از بارداری
- مصرف برخی از داروها مثل بعضی از داروهای اعصاب و روان مانند سیتالوپرام، فلوکستین، پاروکستین، سرترالین و…
- برخی از تحقیقات نیز استفاده از استامینوفن در دوره بارداری را با اوتیسم مرتبط دانستهاند.
آیا اتیسم در دوران بارداری قابل تشخیص است؟
در حال حاضر هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص اختلالات طیف اتیسم وجود ندارد و شناسایی این اختلال نه تنها در دوره بارداری مادر، چه بسا پس از آن نیز برای پزشک دشوار است چرا که برخی بیماری ها در بدو تولد مانند کم شنوایی علائم مشابه اوتیسم را در نوزاد ایجاد می کنند.
از آنجایی که هنوز مشخص نیست که اتیسم دقیقا در چه زمانی از بارداری، زایمان و یا نوزادی ایجاد میشود؛ امکان تشخیص بیماری اوتیسم در بارداری نیز وجود ندارد. در جریان انجام تست های غربالگری سلامت جنین و آزمایش های تشخیصی مانند آمنیوسنتز NIPT یا سونوگرافی هم نمیتوان این اختلال را پیشبینی کرد. بنابراین در پاسخ به سوال آیا اتیسم در دوران بارداری قابل تشخیص است؟ باید بگوییم خیر.
برخی معتقدند از آن جایی که دور سر کودکان مبتلا به اتیسم بزرگتر از کودکان طبیعی است با سونوگرافی تا حدی میتوان این پیشبینی را انجام داد اما هنوز اطلاعات ثابت شدهای مبنی بر بزرگ بودن دور سر جنین و یا سایر مشکلات در سونوگرافی جنین مبتلا به اوتیسم وجود ندارد. به علاوه بزرگی دور سر جنین در سایر ناهنجاری های عصبی و بیماری های دیگر نیز ممکن است دیده شود.
درایالات متحده تست PGT در کلینیک های خدمات مربوط به ژنتیک برای تخمین ریسک اختلال طیف اتیسم در دسترس هستند. این تست والدین را ازدرصد احتمال بروز اتیسم در نوزاد متولد نشده آگاه میکند و آنها را برای مداخلات اولیه در صورت های ریسک بودن آماده می کنند.
زمان تشخیص اتیسم
تشخیص اختلال اوتیسم به دلیل تنوع علائم و طیف گسترده آن تنها به واسطه یک فرد انجام نمی شود؛ بلکه یک تیم پزشکی متشکل از روانپزشک، متخصص مغز و اعصاب، گفتاردرمانگر، روانشناس کودک و گاهاً تخصص های مرتبط دیگر به تشخیص می رسند. تیم پزشکی با بررسی سوابق تکاملی و رفتاری کودک، آزمون ها، ابزار های رسمی و غیررسمی سنجش های شنوایی و گفتاری و بر حسب تجربیات علمی به تشخیص نهایی میرسند.
از سنین ۱۸ ماهگی امکان شناسایی اختلالات طیف اوتیسم در کودک وجود دارد اما عموماً از سن دو سالگی تشخیص قطعی انجام می گیرد. غربالگری اوتیسم در مهد کودک ها و مراکز بهداشتی نیز از ۲ سالگی شروع می شوند.
مطالعات همچنین نشان میدهد که اتیسم با تالیدومید (دارویی که در گذشته برای تهوع صبح گاهی تجویز میشد و بعدها مشخص شد که باعث نقص های مادرزادی میشود) نیز ارتباط دارد. والپروات دارویی که برای درمان صرع و اختلال دوقطبی استفاده میشود در دوران بارداری میتواند با اوتیسم مرتبط باشد اما این تشخیص برای داروهای ضد افسردگی کمی دشوارتر و شک برانگیزتر است.
بیماری های همراه سیستم عصبی مانند نقص توجه – بیش فعالی، صرع ویا مشکلات ژنتیکی مانند سندروم آنژلمن، سندروم x شکننده، نوروفیبروماتوز، سندروم دان و… احتمال بروز این اختلال را افزایش میدهد.
مطالعات همچنین نشان میدهد که واکسیناسیون در دوره نوزادی علیه بیماری های مختلف ارتباطی با اوتیسم ندارند.
پیشگیری از اوتیسم در دوره بارداریآیا اتیسم در دوران بارداری قابل تشخیص است؟
پیش از بررسی راه های پیشگیری باید بدانیم که نمیتوان از وقوع اختلالات اوتیسم در جنین و نوزاد به طور قطع پیشبینی گیری کرد اما می توانیم با رعایت این نکات احتمال تولد فرزند سالم را افزایش دهیم. همانطور که گفتیم که این بیماری در اثر عوامل ژنتیکی، محیطی و یا ترکیبی از هر دو ایجاد میشود. بنابراین مهمترین کار برای پیشگیری، تغییر سبک زندگی و مصرف مواد غذایی سالم است چرا که عوامل ژنتیکی به خودی خود از کنترل ما خارج اند.
- رفع کمبودهای تغذیه ای پیش از بارداری
مادر پیش از اقدام به بارداری باید از لحاظ کمبود و نقص ویتامین ها، املاح معدنی و غیره دیگر بررسی گردد تا از بروز مشکلات سلامت برای مادر و جنین جلوگیری کرد. یکی از این ویتامین ها مصرف ویتامین D است که ردپای کمبود آن دراکثر بیماری ها و حتی اوتیسم دیده شده است.
مصرف مکمل ها، انواع میوه ها و سبزیجات تازه، پروتئین های گیاهی و حیوانی کمچرب، آجیل، لبنیات، آب، نوشیدنی های گیاهی و رعایت رژیم غذایی مناسب کمک بزرگی به تولد نوزاد سالم خواهد کرد. به علاوه مصرف اسید فولیک و مولتی ویتامین های حاوی این ماده قبل ازتولد خطر ابتلا به اوتیسم را در نوزاد کاهش می دهد.
چگونه از اتیسم فرزندمان در دوران بارداری جلوگیری کنیم؟
- سن مادر
تا حد امکان پیش از ۳۵ سالگی اقدام به بارداری کنید چرا که بارداری در زنان بالای ۳۵ سال احتمال پیامدهای نامطلوب را افزایش می دهد؛ همچنین شانس تولد نوزاد با مشکلات ژنتیکی در مادران بالای ۴۰ سال بیشتر است.
- وزن مناسب در زمان اقدام به بارداری
بهتر است زنان دارای اضافه وزن و چاقی پیش از اقدام به بارداری به وزن ایدهآل خود برسند.
- مصرف مواد و دارو های مخدر
مادرانی که بلافاصله بعد از ترک مواد اقدام به بارداری کنند، ریسک بالاتری در فرزند مبتلا به ASD دارند.
همچنین پرهیز از استرس در بارداری و عدم مصرف خودسرانه دارو در این دوره، پیشگیری از تولد زودتر از موعد جنین، عدم تماس مادر با مواد شیمیایی سمی، عدم استفاده از الکل، مراجعات مکرر و به موقع برای مراقبت های دوره بارداری، تغذیه طولانی مدت شیرخوار با شیر مادر و مصرف آهن نیز در پیشگیری از این اختلال نقش مهمی ایفا می کنند.