حافظه فعال یا working memory موتور جستجوی ذهن بوده و شامل توانایی ما در به خاطر آوردن و همچنین مدیریت و طبقه بندی اطلاعات می‌باشد. این کارکرد های شناختی پیچیده به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم در هر فعالیت، اطلاعاتی را به بخش های متفاوت مغز واگذار و محول کرده و سپس در فعالیت های دیگری نیز از همان اطلاعات مجددا استفاده کنیم. فرایند های پیچیده‌ای همچون درک مطلب، خواندن، درک ریاضیات و فعالیت های محاسباتی، رونویسی از مطالب و جهت یابی توسط حافظه فعال مدیریت می‌شود. در این مطلب به بررسی حافظه فعال در کودکان اتیسم می پردازیم.
انواع حافظه فعال
به طور کلی تمام افراد (کودک و بزرگسال) در طول روز از دو نوع حافظه فعال استفاده می‌کنند که هردوی این ها از سنین اولیه کودکی شروع به رشد کرده و در اوایل نوجوانی یا جوانی فرد به رشد و ثبات بیشتری می‌رسند.
حافظه فعال کلامی _ شنیداری
زمانی که یک کودک با توجه به دستورالعمل های کلامی، قدم به قدم تکالیف خود را انجام می‌دهد، در واقع از حافظه کلامی _ شنیداری خود استفاده کرده است. اگر این توانایی درکی در فرد ضعیف باشد، احتمالا آن فرد در پیروی از دستورالعمل های شفاهی با مشکل و دشواری رو به رو خواهد شد.
حافظه فعال فضایی _ بصری
این توانایی به فرد این امکان را می‌دهد که با به خاطر سپردن و سپس به یاد آوردن اشکال، تصاویر و یا یک الگوی خاص، اقدام به حل مسئله یا تکمیل تکالیف کند. یادگیری از طریق اشکال، تصاویر و الگو های تصویری با استفاده از مهارت حافظه فعال فضایی _ بصری انجام می‌گیرد.
برخی از ویژگی‌های کودکی که در حافظه فعال دچار نقص و مشکل می‌باشد
- در سازماندهی و تکمیل فعالیت های چند مرحله‌ای مشکل دارند
- جزئیات دستورالعمل ها را از دست می‌دهند
- در نوشتن و شمردن در کلاس اشتباه می‌کنند
- نمی‌توانند در کلاس درس خود را تصحیح کنند
- صبر کردن برای رسیدن به نوبت خود برایشان دشوار است (مثلا حرف شما را قطع می‌کنند)
- دارای توانایی های زبانی متوسط و رو به بالا هستند اما عملکرد تحصیلی ضعیفی دارند
- در حل مسائل و محاسبات ریاضی در ذهن خود با مشول رو به رو هستند
- علی‌رغم تلاش های سخت و فراوان، پیشرفت کندی از خود نشان می‌دهند.
حافظه فعال در کودکان اتیسم
از سن ۴ سالگی به بعد، کودکان عملکرد های مختلف حافظه فعال را از خود نشان می‌دهند. مطالعات بیان می‌کنند که حافظه فعال در موقعیت های مختلف زندگی روزمره و زمینه های تحصیلی حائز اهمت می‌باشد. جدای از نقش های مهم حافطه فعال، وجود نواقص در این زمینه ممکن است رفتاری خاص را تحت تاثیر قرار دهد.
علاوه بر آن ها، برای یک ارتباط اجتماعی مطلوب و قابل قبول، به یاد آوردن، پردازش و تفسیر اطلاعاتی همچون چهره افراد، ظاهر اجتماعی، لحن و تن صدا و زبان بدن الزامی می‌باشد که این ابعاد مختلف تعامل اجتماعی، نیازمند حافظه فعال است.
بر اساس این اطلاعات، وقتی افراد دارای اختلال اتیسم، با نواقص در حافظه های فعال رو به رو می‌شوند، برای عملکرد روزانه خود دچار مشکل خواهند شد. نتیجه پژوهش ها نشان می‌دهند که افراد دارای اتیسم نواقصی را هم در حافظه فعال کلامی _ شنیداری و هم در حافظه فعال فضایی _ بصری نشان می‌دهند اما برخی بر این باور اند که نواقص حافظه فعال فضایی _ بصری مهمترین نقص در کودکان اتیسم است. در حوزه حافظه فعال کلامی _ شنیداری، پژوهشگران بیان می‌کنند که وقتی بار حافظه فعال حداقل باشد، کودک دارای اتیسم هیچ اختلالی در این زمینه نخواهد داشت و وقتی حجم زیادی از اطلاعات پیچیده نیاز به پردازش داشته باشند، نقص در حافظه فعال شنیداری _ کلامی خود را نشان می‌دهد. علاوه بر این موارد، حافظه فعال فضایی _ بصری نیز در کودکان اتیسم، مختل گزارش شده است .
راهکارهای مقابله با ناکارامدی حافظه فعال
این کودکان در ذخیره، حفظ و بازیابی اطلاعات فضایی _ بصری با مشکل مواجه اند و به نظر می‌رسد این نقص در حافظه فعال فضایی _ بصری با علائم اتیسم در ارتباط است. به نظر می‌رسد وجود نواقص در حافظه فعال کودکان اتیسم باعث مشکلات عدیده‌ای در زمینه ارتباط، انعطاف پذیری شناختی، تفکرات انتزاعی، تمرکز و حفظ توجه می‌شود.
همچنین بنظر می‌رسد که مشکلات زبانی و مشکلات هوشی در کودکان اتیسم، بر عملکرد انواع حافظه فعال این کودکان تاثیر گذار می‌باشد.
- کار ها را به مراحل ساده تر تبدیل کنید
دستور ها را کوتاه و ساده ارائه دهید و قبل از رفتن به مراحل بعدی، اطمینان حاصل کنید که کودک به مراحل قبلی مسلط شده است.
- از زبان ساده استفاده کنید
هنگام درخواست و ارائه دستورالعمل ها از زبان مشخص و ساده استفاده کرده و در صورت لزوم به صورت عملی به او نشان دهید که چه کاری را از او می‌خواهید.
- تکرار دستورالعمل ها
زمانی که دستورالعمل را به کودک ارائه کردید، او را تشویق کنید تا آن را دوباره تکرار کند تا مطمئن شوید کودک دستورالعمل را درک کرده است.
- تکرار فعالیت ها
تکرار کامل فعالیت های جدید برای اطمینان از تسلط کودک بر روی فعالیت اهمیت دارد.کودکانی که حافظه فعال ضعیفی دارند به زمان و تکرار بیشتری از سایر کودکان برای یادگیری یک کار جدید احتیاج دارند.
- تماس چشمی
به کودک نزدیک شوید تا از اینکه قادر به شنیدن و دیدن چهره شما باشد، مطمئن شوید.
- سرعت را کاهش دهید
در فعالیت و دستورالعمل های سخت و چالش برانگیز سرعت را کم کنید تا کودک فرصت پردازش و تکمیل فعالیت را داشته باشد.
تمرین‌هایی جهت بهبود حافظه فعال در کودکان اتیسم
- روی مهارت تجسم و تفکر کار کنید
فززندتان را تشویق کنید تا از هرچه که می‌خواند یا می‌شنود، تصویر ذهنی بسازد. برای مثال اگر از او خواسته‌اید که میز غذا برای ۳ نفر بچیند، از او بخواهید که ابتدا از این کار تصویر ذهنی ساخته و سپس آن را نقاشی کند.
- از فرزندتان بخواهید برای شما درس دهد
توانایی توضیح دادن چگونگی انجام چیزی، به درک حسی آن مطلب کمک بسیاری کرده و ذهن را از آن پر می‌کند. برای مثال اگر کودکتان در حال یاد گرفتن حرکتی مثل شوت کردن توپ فوتبال است، از او بخواهید تا آن را برای شما توضیح دهد.
