اگر بخواهیم به این سوال که حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟ یک پاسخ روشن و مشخص بدهیم که گره‌گشای ابهامات و سوالات والدین و خانواده‌ها باشد، ابتدا باید مسیر رشد گفتار و زبان کودک را بررسی کنیم و همچنین درک تفاوت گفتار و زبان نیز می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
تفاوت گفتار و زبان
در مورد تفاوت این دو مفهوم، آنچه که مورد تایید همه متخصصین امر و به خصوص گفتاردرمانگران می‌باشد این است که زبان به محتوا و خزانه کلامی کودک اطلاق می‌شود و گفتار نمود ظاهری و بیانی زبان می‌باشد. در واقع زبان، همه کلمات، جملات، افعال و … می‌باشد که کودک در خزانه ذهنی خود دارد و می‌تواند از آنها استفاده نماید و گفتار به کلمات و جملاتی گفته می‌شود که کودک می‌تواند بیان کند. درک تفاوت این دو مورد به خوبی می‌تواند ما را در رسیدن به پاسخ سوال “حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است” یاری کند. در شرایطی ممکن است کودک محتوای زبانی خوبی داشته باشد اما به دلایل مختلف از رسیدن به گفتار محروم شده باشد و حتی برعکس!
حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟
از یک کودک طبیعی می‌توان انتظار داشت که در حدود 10 تا 12 ماهگی اولین کلمه بیانی خود (معمولا بابا یا مامان) را به کار گیرد و به تدریج به گفتار برسد. مسیر رشد گفتار و زبان به پیش می‌رود و می‌توان انتظار داشت که در بازه سنی 20-24 ماهگی کودک بطور میانگین 50 کلمه در خزانه زبانی خود داشته باشد و بتواند در گفتار خود از ترکیبات دو کلمه‌ای استفاده کند. بنابراین در صورتی که کودک در حدود سن 15 ماهگی اولین کلمه بیانی خود را به کار نبرده باشد می‌توان اولین زنگ خطر را در مسیر رشد گفتار و زبان این کودک به صدا درآورد و از متخصصین مربوطه و به خصوص گفتاردرمانگر کمک گرفت.
موانع مسیر
رشد گفتار و زبان کودک و به کار بردن کلمات توسط کودک نیازمند محرک‌های ارتباطی از سوی والدین و اطرافیان است و بنابرین هرچقدر محتوای ارتباطی والدین و اطرافیان تناسب بیشتری با پتانسیل کودک داشته باشد این مسیر سریعتر و آسانتر پیموده می‌شود. اما بروز موانع در این مسیر ممکن است رشد گفتار و زبان کودک را با اختلال مواجه کند.
گاهی ممکن است کودک از نظر درک زبان ضعف‌هایی داشته باشد و والدین نیز از محتوای زبانی با غنای بالا و کلمات پیچیده استفاده کنند. طبیعی است که در این صورت کودک در انتقال کلمات به خزانه زبانی خود و به طبع آن به کار بردن این کلمات در ارتباطات روزمره دچار اشکال شود. همچنین ممکن است شرایطی پیش بیاید که کودک از نظر درکی و هوشی مشکل خاصی نداشته باشد اما محیط ارتباطی که خانواده برای او فراهم کرده‌اند خیلی غنی نباشد و به عبارت دیگر این محیط از نظر گفتار و زبان برای کودک فقیر باشد. طبیعی است که در این شرایط ممکن است آنچه که کودک در خزانه زبانی خود دارد به خوبی رشد نکند و گفتار کودک مورد انتظار والدین و اطرافیان نباشد.
سایر موانع ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضعف عضلات گفتاری کودک
- عدم برقراری ارتباط مناسب از مغز کودک به مسیر دهانی او به واسطه مشکلات در مسیر عصبی
- تیپ شخصیتی کودک که ممکن است باعث شود کودک در مواردی به صورت انتخابی ترجیح به استفاده از گفتار و زبان نداشته باشد!
- و …
گفتاردرمانی
همانگونه که در ابتدا گفته شد در صورتی که کودک تا حدود 14-15 ماهگی اولین کلمات گفتاری خود را به کار نبرد، والدین باید متوجه خطر تاخیر زبان در کودک خود شده و برای رفع آن اقدام نمایند. یکی از موثرترین راه‌هایی که می‌تواند به کودکان برای رفع تاخیر گفتار و زبان کمک نماید، گفتاردرمانی و کمک گرفتن از متخصصین در این زمینه (گفتاردرمانگر) می‌باشد.
تحقیقات نشان داده بهترین زمان برای مراجعه به گفتاردرمانی تا 3 سالگی است و گفتاردرمانی در این سنین می‌تواند بیشترین تاثیر را در رشد گفتار و زبان و محتوای ارتباطی کودک داشته باشد. در واقع سن زیر 5 سال سن طلایی رشد کودک می‌باشد که سرعت فراگیری موارد مختلف در این سن چندین برابر بیشتر از سن بالای 5 سال است. چرا که مسیرهای عصبی کودک هنوز به صورت کامل رشد نکرده‌اند و به خوبی می‌توان از این مورد در جهت رشد گفتار و زبان کودک استفاده کرد. طبیعتا هرچه سن کودک پایین تر باشد (زیر 3 سال) این تاثیر بیشتر و بیشتر می‌شود.
توصیه‌هایی در جهت رشد گفتار و زبان کودک
برای رشد گفتار و زبان کودک و به بیان عامیانه، زودتر به حرف آمدن کودک، در کنار استفاده از تخصص گفتاردرمانگر زبردست، خود والدین و مراقبان کودک نیز می‌توانند شرایطی در جهت بهبود این مساله فراهم نمایند. به صورت خلاصه والدین باید محیط ارتباطی کودک را به گونه‌ای تغییر دهند که انگیزه کودک برای استفاده از کلمات بیشتر شود. مثلا عروسک یا اسباب بازی کودک را در جایی قرار دهند که در دید کودک باشد اما کودک امکان دسترسی به آن را نداشته باشد. به این ترتیب هر بار که کودک قصد بازی با وسیله مورد علاقه‌اش را داشته باشد نیاز به استفاده از یک تعامل را خواهد داشت و همین شرایط خود می‌تواند به مرور موجب شکوفایی گفتار و زبان او شود.
همچنین در حد نیاز بهتر است در سنین پایین تر با کودک جملات تک کلمه یا نهایتا دو کلمه‌ای به کار برده شود تا کودک توانایی درک و پردازش و در نتیجه به خاطر سپاری آنها را داشته باشد. استفاده از نمادهایی مانند عروسک و قرار دادن خود به جای آنها نیز می‌تواند در این مسیر کمک کننده باشد.
