درمان اختلالات طیف اتیسم یکی از چالش برانگیزترین درمان هاست و از آن جایی که اطلاعات کمی درباره علل و درمان آن در دسترس داریم، قضاوت‌ها درباره اوتیسم همواره با ظن و گمان همراه است. آنچه می‌دانیم آن است که اختلال طیف اوتیسم ناشی از بروز اختلال در روند تکامل مغز است و هنوز هیچ درمان قطعی برای آن کشف نشده است. با این وجود گزینه های زیادی برای درمان و ارتقاء کیفیت زندگی کودکان اوتیسم و خانواده های آنها از طریق آموزش و توانبخشی در اختیار داریم. در این مطلب می خواهیم درباره روش های درمان اوتیسم بیشتر صحبت کنیم.
اتیسم مجموعه پیچیده و نا همگون از اختلالات رشدی عصبی و اختلال در روند رشد و تکامل مغز است که تا قبل از ۳ سالگی باعث بروز مشکلات رشدی می‌شود.
به طور کلی کودکان طیف اوتیسم در دو حوزه زیر آسیب می بینند:
- نقایصی در ارتباطات و تعاملات اجتماعی
- الگوهای رفتاری، فعالیت‌ها و علاقمندی های تکراری و محدود
این نشانه ها از اوایل دوران کودکی قابل مشاهده اند و فعالیت های روزانه فرد را محدود و یا مختل می‌کنند.
با توجه به پیچیدگی و تنوع علائم اختلال اوتیسم، به کارگیری یک مداخله انحصاری و خاص برای تمام مبتلایان به این اختلال غیر ممکن است. این مسیر درمانی باید در ارتباط با علائمی که فرد بروز می دهد، انتخاب شده و با توجه به تغییرات در حال پیشرفت اختلال مسیر درمان نیز تکامل یافته و تغییر کند.
همچنین درصورتی که اختلالات همراه نظیر بیش فعالی، نقص توجه، و.. در کنار اتیسم حضور داشته باشند؛ اهداف درمانی برای آنها نیز باید مد نظر قرار بگیرد اما تمرکز اصلی در هدف گذاری اختلال ASD یا اوتیسم می باشد.
روش های درمان اوتیسم
گاهی اوقات رفتارهای ناهنجار محصول یادگیری هستند لذا باید آنها را به کمک تکنیک های رفتاری خاموش کرد. گاهی نیز ریشه رفتارهای ناهنجار بیولوژیک است در این صورت علاوه بر رفتار درمانی مصرف دارو نیز ضروری است. در ادامه به بررسی هر دو خواهیم پرداخت.
دارو درمانی
باید به خاطر داشت که اوتیسم یک اختلال پزشکی است. ما می دانیم اگر بدن کسی انسولین تولید نکند باید انسولین تزریق کند. انسولین دیابت را درمان نمی‌کند اما فرد را قادر می سازد تا زندگی نسبتاً طبیعی داشته باشد. به همین ترتیب مغز افراد اوتیستیک نیز برخی از نوروترانسمیترها را نمی سازد. (نوروترانسمیترها مواد شیمیایی هستند که در بدن تولید شده و باعث تنظیم رفتار و هیجانات ما می شوند.) دارو درمانی باعث می شود که عملکرد این نوروترانسمیترها به درستی انجام شود. درست مانند اینکه دارو به کودکان دارای دیابت کمک می کند تا سطح قند خون تنظیم شود.
درمان های دارویی در کاهش برخی از علائم رفتاری اختلالات طیف اوتیسم مانند پرخاشگری، تحریک پذیری، رفتارهای آسیب زننده، خودآزاری، رفتارهای تکانشی و تکراری موفقیت بسزایی داشته است. علاوه بر این هر چند دارودرمانی باعث درمان اوتیسم نمی‌شوند اما می توانند در اثربخشی رفتار درمانی کمک شایانی داشته باشند.
مداخلات رفتاری یکی از روش های درمان اوتیسم
مداخلات رفتاری در طیف اتیسم اصلی ترین جزء درمان اتیسم حساب می آیند که در حوزه های مختلف را با اهداف مجزایی را دنبال می‌کند. در مداخله ی رفتاری درمان ها می توانند در حوزه اجتماعی، ارتباط، حوزه رفتاری و حوزه ی پردازش حسی و حرکتی دسته بندی شوند.
- حوزه اجتماعی
در حوزه اجتماعی هدف آن است که کودک حضور دیگران را بتواند بپذیرد و به ابراز تمایل آنها برای برقراری ارتباط پاسخ مناسب بدهد. در مرحله بعد توانایی کودک در شروع تعاملات اجتماعی تقویت خواهد شد و در نهایت کودک باید بتواند یک ارتباط دوطرفه را حفظ کند و احساسات اطرافیانش را تشخیص بدهد.
- حوزه ارتباط گیری
هدف در حوزه ارتباط آن است که کودک یاد بگیرد زبان چیست و چه منافعی می‌تواند برای او داشته باشد همچنین بیاموزد چطور با استفاده از زبانش با اطرافیان تبادل اطلاعاتی کند و نهایتاً از زبان به عنوان ابزاری برای اشتراک احساسات خود با سایرین استفاده کند.
- حوزه رفتار
در حوزه رفتار تیم درمانی تلاش می‌کنند که عدم انعطاف پذیری ذهنی و رفتاری کودک مبتلا به اوتیسم را کاهش و تحمل کودک نسبت به تغییرات محیطی افزایش دهند.
- حوزه پردازش های حسی حرکتی
هدف تیم درمان تعدیل واکنش های کودک به محرک‌های حسی، افزایش آگاهی و تصور از بدن، هماهنگی های حسی حرکتی و رشد مهارت های حرکتی ظریف می باشد.
مهم ترین رویکردهای رفتاری در درمان اوتیسم
- روش ABA و یا لوواس (روش تحلیل به کاربردی رفتار)
تحلیل رفتار کاربردی همان روش رفتار گرایان برای توصیف و دستکاری رفتار است. ABA توسط ایوار لوواس برای حذف رفتارهای نامطلوب و ترغیب رفتارهای مطلوب شکل گرفت و به رایج ترین روش مورد استفاده در شروع آموزش کودکان دارای اوتیسم تبدیل شد پیش فرض روش ABA این است که همه رفتارهای انسان محصول شرطی سازی است بنابراین اصول ABA پیشایند رفتار و پیامد آن است درمانگر در این روش پیشایند و پیامد را به گونه‌ای می‌چیند تا نرخ رفتار را افزایش یا کاهش دهد معمولاً به صورت ۳۰ تا ۴۰ ساعت در هفته اجرا می شود کل فرایند توسط درمانگر کنترل شده و کودک به محرک های فیزیکی و کلامی ارائه شده پاسخ می دهد و هیچ راه حلی توسط کودک به کار گرفته نمیشود و نیازی به درک آگاهانه تکلیف از سوی کودک نیست.
- فلور تایم ( مدل ارتباط بر اساس تفاوتهای فردی و رشدی )
این مدل به این دلیل به فلورتایم معروف است که اکثر مداخلات آن در قالب بازی روی زمین انجام شود . روش فلورتایم یا DIR با بکارگیری تقویت های هیجانی در محیط طبیعی فراتر از ADC عمل می کند . هر چند همچنان تجارب آموزشی توسط درمانگر مدیریت می شود اما هدف اصلی این روش آن است که کودک کمتر به تعقیب از سوی درمانگر وابسته باشد و برعکس آغازگری از سوی کودک صورت بگیرد و از سمت درمانگر تشویق شود و در نهایت نتایج طبیعی عملِ دسترسی به شی یا عملِ مورد علاقه جای پاداش‌های کلامی خوراکی قلقلک و غیره را بگیرد. این روش شامل ۶ مرحله می باشد و درمانگر با تدوین سناریو های کوتاهی از علایق کودک در جهت رشد او بهره می گیرد.
مهم ترین رویکردهای رفتاری در درمان اوتیسم
- روش TEACHH
یکی از درمان هایی که درسراسر نقاط دنیا برای کودکان اوتیسم بکار می رود؛ تیچ است. این روش در حقیقت مخفف درمان و آموزش افراد دارای اتیسم و کودکان دارای نقص آن در ارتباطات اجتماعی است. هدف این روش آن است که کودک بتواند محیط اطراف و اطرافیان خود را بهتر درک کند اما به گونه‌ای نیست که به کودک یک مهارت خاص را آموزش دهند.
- سان رایس
این روش اولین بار توسط یک خانواده که خود صاحب کودک اوتیسم بودند ابداع شد. طبق این روش کودک اوتیسم در دنیای درونی خودش زندگی می‌کند و از بودن در آن لذت می‌برد. بنابراین نباید او را از دنیای مورد علاقه اش خارج کرد بلکه بایستی وارد دنیای او شد و پس از آن که کودک به شما اعتماد کرد او را به دنیای خارج از دنیای خودش برد.
این به آن معنی است که والدین باید همراه عشق ورزی به کودک به رفتار هایش توجه کنند و دنبال راهی برای ورود به دنیای کودک شان بگردند اما به هیچ عنوان او را از انجام حرکات تکراری یا مورد علاقه‌اش منع نمی کنند بلکه با او همراه می شوند تا کودک آنها را برای ورود به دنیای خودش بپذیرد.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم به طور خلاصه به مهمترین رویکردهای رفتاری بپردازیم اما شایان ذکر است که کودکان اتیسم علاوه بر مداخله در حوزه رفتاری نیازمند مداخله در حوزه‌های اجتماعی و رویکردهای حسی هستند که همه ی آنها در مجموع به کودک کمک می‌کنند تا به گونه ای بهنجار و طبیعی عمل کند تا توسط جامعه پذیرفته شود.
