علم روانشناسی شاخهای از علوم انسانی است که از قدیم الایام مورد توجه علما، فلاسفه و بزرگان زیادی در طول تاریخ بوده است. متخصصان این علم به شناخت ذهن و رفتار انسان میپردازند و تاثیرات زیست شناختی، فشارهای اجتماعی و محیطی را بر تفکر، عملکرد و احساسات بررسی میکنند. دو فاکتور اصلی که زیر چتر بررسی، مطالعه و حمایت روانشناسان برای مشاوره روانشناسی قرار میگیرند، روان و رفتار انسان میباشد. روان انسان متشکل از مجموعهای از فرآیندهای شناختی از جمله درک، تفکر، احساس، شخصیت، هیجان، هوش … میباشد و برون داد بیرونی آن یعنی رفتار (هم رفتارهای مستقیم و هم غیر مستقیم) در بعضی از افراد دچار اختلال میشود و در این شرایط نیاز به مداخله روانشناس وجود دارد. تلاش اصلی روانشناسان نیز کمک به این افراد در جهت دستیابی به درک و بینش عمیقتر و مثبتتر نسبت به زندگی میباشد.
انواع روانشناسی
علم روانشناسی گستردگی زیادی دارد اما تقسیم بندی سادهای از شاخههای این علم و کارکردهای هرکدام به شرح زیر میباشد:
- روانشناسی غیر طبیعی: به مطالعه، بررسی و معالجه رفتارهای غیر طبیعی انسان میپردازد.
- روانشناسی زیستی: علم بررسی تاثیر فرآیندهای زیست شناختی بر ذهن انسان با استفاده از ابزارهای اسکن مغزی (PET، MRI و …)
- روانشناسی بالینی: شاخه بالینی علم روانشناسی که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی میپردازد.
- روانشناسی شناختی: مطالعه فرآیندهای فکری و شناختی مانند توجه، تفکر، حافظه و …
- روانشناسی رشدی: بررسی رشد و نمو فرآیندهای رشدی انسان
- روانشناسی جنایی: که بر روانشناسی متهمان و مسائل جنایی و قضایی متمرکز است.
- روانشناسی صنعتی-سازمانی: هدف اصلی این شاخه، ارتقا عملکرد کاری کارکنان سازمانها و صنایع مختلف میباشد.
- روانشناسی شخصیتی: به مطالعه چگونگی رشد افکار و الگوهای شخصیتی انسان میپردازد.
- روانشناسی اجتماعی: تاثیرات اجتماع و محیط بر رفتارهای آدمی را مورد مطالعه و درمان قرار میدهد.
کاربردهای مشاوره روانشناسی
کارکرد اصلی علم روانشناسی، استفاده از تحقیقات و منابع علمی درجهت کمک به بیماران برای غلبه بر علائم، چالشها و درگیریهای ذهنی و روحی میباشد. برای رسیدن به این مهم، همیاری و همراهی درمانگر و درمانجو و مشخص بودن مسیر و هدف درمان بسیار مهم است.
همچنین دیگر کاربردهای اصلی روانشناسی شامل مواردی همچون کمک به سلامت و رفاه شخصی، کمک به ازتقا خودیاری در افراد، بهبود سلامت روان مراجعین، طراحی برنامههای اجتماعی، مشاوره تحصیلی و … میباشد. تاثیرات روانشناسی بر زندگی افراد را میتوان همانند یک کوه یخ در نظر گرفت. کوه یخی که جنبه پنهان و زیر آب آن همان تاثیرات فراوان روانشناسی بر بهود کیفیت زندگی فردی، اجتماعی، شغلی، تحصیلی و … میباشد. این جنبههای پنهانی اگر نادیده گرفته ممکن است روند درمان را با اختلال مواجه کند.
مشکلات احتمالی
در کنار همه موارد و تاثیرات مثبتی که روانشناسی دارد، نگاهی گذرا به به مشکلات و چالشهایی که ممکن است در جلسات درمان وجود داشته باشد، میتواند یاریگر خانوادهها و مراجعین باشد. یکی از مهمترین مشکلاتی که میتواند روند ارتباط گیری مفید درمانگر و درمانجو را با کندی مواجه سازد، ذهنیت منفی است که ممکن است افراد نسبت به روانشناسی داشته باشند. این ذهنیت بد میتواند از مسائل مختلفی نشات بگیرد که یکی از مهمترین آنها رسانه و گسترش تصورات منفی در مورد روانشناسی در رسانههای جمعی میباشد.
گسترش صفحات به ظاهر روانشناسی مجازی که در سایه تبلیغ مواردی همچون اعتماد بنفس، افزایش امید و حس مثبت و … به سمت هدف اصلی خود یعنی کسب درآمد حرکت میکنند نیز به این ذهنیت منفی دامن میزند. خوب است خانوادهها و مراجعین نسبت به عدم پیگیری این صفحات اهتمام لازم را به خرج دهند.
از دیگر چالشها و مشکلات احتمالی که میتواند تاثیر جلسات روانشناسی را کاهش دهد توقع بیش از حد مراجع است. این که درمانجو با این تصور وارد مسیر درمان شود که روانشناس قرار است در یک یا چند جلسه همه مشکلات زندگی او را حل کند، میتواند آثار زیانباری داشته باشد و دسترسی به اهداف درمانی را سخت تر از قبل نماید. روانشناس موظف است نسبت به آگاه سازی مراجع در این زمینه اقدام کند.
همچنین خرافات و ادغام شدن مسائل خرافی با روند درمانی بیمار میتواند از تاثیرات مشاورههای روانشناس بکاهد و مسیر درمان را به سمت انحراف ببرد.
لازم به ذکر است که مراجعه به روانشناس لزوما به معنای دیوانگی نیست! بلکه مراجع کلینیک روانشناسی میتواند برای حل مشکلاتی نظیر افسردگی، اختلالات اضطرابی و … به روانشناس مراجعه کند.
روانشناس یا روانپزشک؟!
از نظر آکادمیک و تحصیلی، مدرک روانشناسی پس از 4 سال تحصیل در مقطع کارشناسی روانشاسی به محصل داده میشود، اما روانپزشکی یک مقطع تخصصی است که فرد پس از تحصیل در مقطع دکترای پزشکی عمومی، میتواند به صورت تخصصی به تحصیل آن بپردازد. از دیگر تفاوتهای مهم این دو میتوان به این مورد اشاره کرد که روانشناسان به بررسی رفتار و روان انسان و معالجه مشکلات احتمالی از طریق رویکردهای رفتاری و آموزشی میپردازند و اما روانپزشک رویکرد مستقیم و مداخله از طریق دارو را در پیش میگیرد.
اولین جلسات مشاوره روانشناسی
آنچه که در اولین جلسه روانشناسی قرار است مطرح شود، بستگی زیادی به شرایط و سطح مشکل مراجع دارد. گاهی یک مراجع قرار است برای بهبود اعتماد بنفس مراجعه و گاهی مراجع دیگری برای درمان افسردگی یا اضراب و … مراجعه میکند. طبیعتا شرایط درمان این دو مراجع تفاوتهای زیادی دارد، اما آنچه که همیشه در اولین جلسات مشاوره روانشناسی مشترک است، این است که مراجع باید تلاش کند خودش و احساساتش و زوایای پنهان شخصیتیاش را به خوبی معرفی کند و در حد امکان پردهای میان او و درمانگر وجود نداشته باشد. همچنین مراجع باید تلاش کند نیازهایش را به روانشناس بگوید و سوالاتی که ممکن است برایش وجود داشته باشد را بپرسد. پس از آن با پاسخ دادن به سوالات درمانگر، میتوان با شرایط بهتری به سمت بررسی مشکل و درمان آن به پیش رفت.
طبیعتا ادامه جلسات و دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده در گرو همراهی مراجع و درمانگر است. درمانگر موظف است شرایط بیمار را به خوبی ارزیابی نماید و برنامههای درمانی متناسب با او طرح ریزی کند و درمانجو نیز باید نسبت به انجام این برنامهها حساسیت لازم را به خرج دهد. در این صورت، روانشناسی به خوبی میتواند کیفیت زندگی مراجع و شرایط روحی، روانی و رفتاری او را بهبود ببخشد.
