کودکان اوتیسم دنیای متفاوتی دارند؛ دنیایی که تمرکز در آن، آسان به دست نمی‌آید. اما آیا راهی برای بهبود این توانایی وجود دارد؟ بله. تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم می‌تواند نقطه آغاز تغییر باشد.
در این مطلب از خانه رشد می‌خواهیم مجموعه‌ای از تمرینات کاربردی و علمی را بررسی کنیم که به والدین کمک می‌کند تا تمرکز کودکانشان را به روشی لذت‌بخش و مؤثر افزایش دهند.
تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم در خانه
محیط خانه فرصتی طلایی برای تقویت توجه و تمرکز در کودکان اوتیسم فراهم می‌کند، چراکه این فضا به کودک احساس امنیت و آشنایی می‌دهد. با طراحی تمرینات ساختاریافته اما انعطاف‌پذیر، والدین می‌توانند عملکرد شناختی و رفتاری کودک را در حین بازی و تعامل ارتقاء دهند.
تمرینات خانگی اگر بر پایه علایق و نیازهای کودک طراحی شوند، می‌توانند در تقویت مهارت‌های تبعیض بصری، هماهنگی حرکتی، خودتنظیمی و پردازش حسی بسیار مؤثر واقع شوند. در این بخش به مجموعه‌ای از فعالیت‌های ساده اما علمی اشاره می‌شود که برای اجرا در خانه ایده‌آل هستند.
بازی‌های حرکتی ساده مانند راه رفتن در مسیر مشخص
یکی از تمرینات کاربردی برای افزایش تمرکز و جهت‌یابی در کودکان اوتیسم، راه رفتن روی مسیرهای از پیش طراحی‌شده است. با استفاده از نوارچسب‌های رنگی یا اشیایی مانند بالشت، می‌توان مسیرهایی با الگوی مستقیم، زیگزاگ یا شکل عدد هشت بر روی زمین ترسیم کرد.
راه رفتن در این مسیرها، علاوه بر تمرکز ذهنی، باعث تحریک پردازش حسی و تقویت مهارت‌های حرکتی درشت می‌شود.همچنین، همراهی چشم و بدن برای دنبال کردن مسیر، به تعقیب بینایی و یکپارچگی میدان دید و حرکت کمک می‌کند.
این فعالیت به‌سادگی قابل اجرا در خانه یا فضای باز است و با تغییر مسیرها می‌توان کودک را بیشتر درگیر و علاقه‌مند کرد.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| راه رفتن روی خط مستقیم با نوار رنگی | تقویت تطبیق بینایی و مهارت حل مسئله در قالب تصویر |
| حرکت در مسیر زیگزاگ روی زمین | افزایش توجه انتخابی، مهارت دنبال‌کردن مسیر و پردازش حرکتی |
| مسیر حرکتی به شکل عدد هشت | تقویت یکپارچگی حسی-حرکتی و تعقیب بینایی دقیق در حرکت |
| پریدن از روی مانع‌های نرم و رنگی | تحریک سیستم تعادلی، بهبود قدرت تصمیم‌گیری و کنترل بدنی |
| گام‌برداری روی اشکال با رنگ و اندازه متفاوت | ارتقای پردازش بصری، هماهنگی چشم و پا و تمرکز پویا |
استفاده از پازل، لگو و خانه‌سازی
بازی‌هایی مانند پازل، لگو و ساختنی‌ها، از مهم‌ترین ابزارها در آموزش غیرمستقیم کودکان اوتیستیک هستند. این فعالیت‌ها علاوه بر ایجاد حس لذت و مشارکت، در تقویت مهارت‌های شناختی، افزایش توجه انتخابی و پرورش حل مسئله مؤثرند.
جاگذاری صحیح قطعات، کودک را ملزم به هماهنگی بین چشم و دست می‌کند و با هر موفقیت، حس موفقیت و انگیزه او تقویت می‌شود.همچنین این تمرینات می‌توانند ساختارهای ذهنی کودک را بهبود داده و او را برای درک روابط فضایی، اندازه‌ها و رنگ‌ها آماده کنند. استفاده مداوم از این ابزارها در قالب بازی، نقش مهمی در افزایش زمان تمرکز دارد.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| پازل کلاسیک تصویری | تقویت تطبیق بینایی و مهارت حل مسئله در قالب تصویر |
| بازی لگو و ساخت خانه | افزایش توانایی ساختاردهی ذهنی و طبقه‌بندی اشیاء |
| پازل اشکال هندسی (چوبی یا فومی) | شناخت اشکال پایه، بهبود هماهنگی چشم و دست |
| جورچین طبقه‌بندی رنگ‌ها و اندازه‌ها | آموزش مفاهیم مقایسه‌ای (بزرگ/کوچک، بلند/کوتاه) و تمرکز انتخابی |
| بازی مغناطیسی ساخت اشکال دوبعدی و سه‌بعدی | تقویت تفکر فضایی، خلاقیت و مهارت‌های ترکیب و تجسم |
تمرینات تقلیدی و تعامل چشمی
یکی از مهارت‌هایی که در کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب دچار نقص است، توانایی تقلید حرکات و حفظ تماس چشمی است. برای بهبود این حوزه، تمریناتی مانند تقلید حرکات موزون، اشاره با دست، یا نگاه به چهره فرد مقابل پیشنهاد می‌شود.
می‌توان از چراغ قوه یا اشیاء نورانی برای ردیابی چشمی استفاده کرد، به‌طوری‌که نور در جهات مختلف حرکت داده شود و کودک آن را با نگاه دنبال کند.
این فعالیت ساده اما مؤثر، به تقویت مهارت‌های تعقیب بصری، افزایش دقت و ارتقاء پردازش بینایی منجر می‌شود. تداوم در این تمرینات، زمینه را برای رشد تعامل اجتماعی و بهبود تمرکز در فعالیت‌های جمعی فراهم می‌کند.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| تقلید حرکات ساده (دست زدن، حرکت دست‌ها) | تقویت توانایی تقلید، یادگیری اجتماعی و هماهنگی حرکتی |
| تماس چشمی هنگام اشاره به چهره یا اشیاء | افزایش تعامل اجتماعی، بهبود توجه مشترک و ارتباط غیرکلامی |
| ردیابی بصری با چراغ قوه یا شی نورانی | بهبود مهارت‌های تعقیب بصری، پردازش بینایی و تمرکز دیداری |
بازی‌های شنیداری و تمرین شنیداری فعال
تحریک حسی از طریق کانال شنیداری یکی از مؤثرترین راه‌ها برای ارتقاء تمرکز در کودکان دارای اوتیسم است. این تمرینات می‌توانند شامل فعالیت‌هایی مانند شناسایی منبع صدا، تشخیص اصوات حیوانات یا تکرار کلمات کلیدی در بازی‌های گفتاری باشند.
والدین می‌توانند از ابزارهایی مانند زنگ، صدای جغجغه یا ضبط صوت استفاده کنند تا کودک با گوش دادن فعال، مهارت پردازش شنیداری خود را تقویت کند.
بازی‌هایی که کودک را وادار به پاسخ‌دهی کلامی یا حرکتی نسبت به صداها می‌کنند، به بهبود تمرکز شنوایی و افزایش مدت‌زمان توجه کمک شایانی می‌نمایند. استفاده از الگوهای تکرارشونده و پرسش و پاسخ ساده، به یادگیری تدریجی نظم ذهنی کمک می‌کند.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| تقلید حرکات ساده (دست زدن، حرکت دست‌ها) | تقویت توانایی تقلید، یادگیری اجتماعی و هماهنگی حرکتی |
| تماس چشمی هنگام اشاره به چهره یا اشیاء | افزایش تعامل اجتماعی، بهبود توجه مشترک و ارتباط غیرکلامی |
| ردیابی بصری با چراغ قوه یا شی نورانی | بهبود مهارت‌های تعقیب بصری، پردازش بینایی و تمرکز دیداری |
تمرینات حسی برای بهبود یکپارچگی حسی
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب در پردازش محرک‌های حسی و هماهنگ‌سازی آن‌ها با واکنش‌های حرکتی خود با چالش روبه‌رو هستند.
برای تقویت یکپارچگی حسی در خانه، تمریناتی مانند راه رفتن روی پارچه‌های با بافت متفاوت (لباس، فوم، پلاستیک حباب‌دار)، ماساژهای سبک با توپ‌های نرم، و بازی‌هایی که حس تعادل را تحریک می‌کنند بسیار مؤثرند. این فعالیت‌ها به‌ویژه در سنسوری روم مراکز درمانی نیز به‌کار می‌روند.
انجام این تمرینات باعث می‌شود مغز کودک در ثبت و تفسیر بهتر محرک‌ها توانمندتر عمل کند و در نتیجه، پایه‌ای برای افزایش تمرکز و مهارت‌های خودتنظیمی شکل گیرد. تنوع محرک‌ها در هر جلسه تمرینی، می‌تواند باعث جذابیت بیشتر و درگیر شدن کامل‌تر کودک شود.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| تقلید حرکات ساده (دست زدن، حرکت دست‌ها) | تقویت توانایی تقلید، یادگیری اجتماعی و هماهنگی حرکتی |
| تماس چشمی هنگام اشاره به چهره یا اشیاء | افزایش تعامل اجتماعی، بهبود توجه مشترک و ارتباط غیرکلامی |
| ردیابی بصری با چراغ قوه یا شی نورانی | بهبود مهارت‌های تعقیب بصری، پردازش بینایی و تمرکز دیداری |
تمرینات تعامل‌محور برای افزایش تمرکز کودک
دکتر استنلی گرینز پین فعالیت‌های فلورتایم را برای افزایش تمرکز در کودکان اتیسم ابداع نمود. درمان فلور تایم یک رویکرد کودک محور است که در آن والدین، معلم‌ها و یا درمانگران در بازی‌هایی که کودک به آن‌ها علاقه دارد مشارکت می‌کنند و درگیر می‌شوند و همچنین تلاش می‌کنند از این طریق ارتباط خود با کودک را نیز گسترش دهند.
این فرض وجود دارد که این کار به کودکان دارای اتیسم کمک می‌کند که تمرکز کردن را یاد گرفته و برای افزایش توجه و بهبود مهارت‌های اجتماعی، با اطرافیان خود وارد تعامل شوند.
فعالیت‌های فلور تایم بر علایق کودک متمرکز است، بنابراین باید طبق تمایلات کودک تغییر کنند و طراحی شوند تا بیشترین اثر را در جهت افزایش تمرکز در کودکان اتیسم داشته باشد. برخی از فعالیت‌های فلور تایم از این قرار است:
عبور دادن ماشین از تونل
به کودک نشان بدهید چگونه می‌تواند ماشین اسباب بازی را روی زمین حرکت دهد. با سایر اسباب بازی‌های کودک یک تونل ساخته و کودک را تشویق کنید که ماشین را به سمت تونل حرکت داده و آن را از زیر تونل عبور دهد. برای ساختن تونل می‌توانید از دست هایتان هم استفاده کنید اما ترجیحا از اسباب بازی استفاده شود.
به خاطر داشته باشید که بعد از هربار موفقیت کودک او را تشویق کرده و به او بازخورد مثبت بدهید.
| نام تمرین | تأثیر تمرین بر کودک |
|---|---|
| عبور دادن ماشین از تونل ساخته‌شده با اسباب‌بازی | افزایش تمرکز، تقویت هماهنگی چشم و دست، و تحریک تخیل |
| بازسازی فضای داستانی هنگام کتاب‌خوانی | توسعه درک زبانی، بهبود تعامل اجتماعی و مشارکت فعال در روایت |
| رقص و حرکات موزون با موسیقی مورد علاقه کودک | ارتقاء مهارت‌های حرکتی، تقلید حرکات و افزایش توجه مشترک |
همراهی امن در مسیر تمرکز: خانه رشد کنار کودکان اوتیسم
مجموعه خانه رشد با رویکردی تخصصی و انسانی، در زمینه توانبخشی شناختی و رفتاری کودکان اوتیسم فعالیت می‌کند و تمرکز ویژه‌ای بر بهبود توجه و تمرکز این کودکان دارد.
آنچه این مجموعه را متمایز می‌سازد، ارائه جلسات کاملاً آنلاین و تعاملی با بهره‌گیری از کاردرمانگران و گفتاردرمانگران باتجربه است که به‌صورت فردی متناسب با سطح عملکرد شناختی هر کودک طراحی می‌شوند.
در جلسات خانه رشد، از ترکیبی از تمرینات شنیداری، بازی‌های دیداری، فعالیت‌های تقلیدی، تقویت مهارت‌های خودتنظیمی و آموزش راهبردهای والد-کودک استفاده می‌شود. این تمرینات، نه‌تنها با هدف ارتقاء تمرکز پایدار و انتخابی طراحی شده‌اند بلکه کودک را در فضای امن خانه و در کنار والدین به یادگیری عمیق‌تر و مؤثرتر سوق می‌دهند.
با فراهم‌کردن امکان دسترسی از هر نقطه جغرافیایی، خانه رشد تلاش می‌کند پشتیبانی روانشناختی و توانبخشی حرفه‌ای را به خانه‌هایی بیاورد که کودکانشان نیاز به حمایت مستمر، هدفمند و قابل اندازه‌گیری دارند.
تمرکز ما بر ساختن فردایی روشن‌تر برای کودکان طیف اوتیسم است—از طریق آموزش‌های تخصصی، اما انسانی و دلسوزانه.
رایج‌ترین مشکلات توجه در کودکان اوتیسم
اختلالات توجه در کودکان مبتلا به اوتیسم یکی از بارزترین ویژگی‌های این اختلال رشد عصبی محسوب می‌شود. این کودکان اغلب با مشکلاتی در توجه انتخابی مواجه هستند؛ یعنی تمرکز بر روی یک محرک خاص در حضور محرک‌های دیگر برای آن‌ها دشوار است.
به‌طور مثال، ممکن است در حالی که باید به چهره فرد یا صدای او توجه کنند، به حرکت نور بر روی دیوار یا صدای پنکه سقفی واکنش نشان دهند.یکی دیگر از چالش‌های مهم، توجه مشترک است؛ یعنی توانایی تمرکز هم‌زمان با یک فرد دیگر بر یک موضوع یا فعالیت.
در نتیجه، تعاملات اجتماعی مانند نگاه مشترک به کتاب یا بازی نوبتی با دیگران، دچار اختلال می‌شود. همچنین، این کودکان در انتقال توجه نیز ضعف دارند؛ یعنی به‌سختی می‌توانند از یک فعالیت به فعالیت دیگر جابه‌جا شوند. این مسئله نه‌تنها روند آموزش را کند می‌کند، بلکه گاه باعث بروز رفتارهای مقاومتی نیز می‌شود.
درک این الگوهای توجه در کودکان اوتیستیک، به متخصصان و والدین کمک می‌کند تا برنامه‌های آموزشی و تمرینی را دقیق‌تر و متناسب‌تر طراحی کنند. جدول زیر، نگاهی مختصر به مهم‌ترین انواع مشکلات توجه در این گروه از کودکان دارد.
| نوع مشکل توجه | توضیح مشکل |
|---|---|
| توجه انتخابی | ناتوانی در تمرکز بر یک محرک خاص هنگام حضور سایر محرک‌های محیطی |
| توجه مشترک | عدم توانایی در تمرکز هم‌زمان با فرد دیگر بر یک فعالیت یا موضوع مشترک |
| انتقال توجه | کاهش انعطاف‌پذیری ذهنی برای جابه‌جایی تمرکز از یک فعالیت به فعالیت دیگر |
چگونه تمرینات را بر اساس علاقه کودک شخصی‌سازی کنیم؟
یکی از عوامل کلیدی در موفقیت تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم، انطباق فعالیت‌ها با علایق و توانایی‌های خاص هر کودک است. تمریناتی که مطابق با سطح عملکرد شناختی طراحی شده‌اند، کودک را بیشتر درگیر کرده و از مقاومت رفتاری جلوگیری می‌کنند.
برای این منظور، باید نوع فعالیت، زمان اجرای آن و ابزارهای مورد استفاده، همگی متناسب با ترجیحات کودک تنظیم شوند.استفاده از فناوری کمک‌آموزشی نظیر اپلیکیشن‌های تعاملی، ویدئوهای هدفمند و بازی‌های دیجیتال ساده می‌تواند انگیزه کودک را افزایش داده و به تمرینات ساختار ببخشد.
همچنین، شناخت محرک‌هایی که کودک را بیشتر جذب می‌کند—چه از نظر شنیداری، بصری یا لمسی—به انتخاب صحیح بازی‌ها کمک خواهد کرد. وقتی تمرینات از دل علایق کودک برمی‌خیزند، نه‌تنها توجه او متمرکزتر می‌شود، بلکه روند یادگیری نیز طبیعی‌تر و ماندگارتر خواهد بود.
نکاتی برای افزایش اثربخشی تمرینات تمرکز
موفقیت تمرینات توجه و تمرکز، تنها به نوع تمرین وابسته نیست بلکه نحوه اجرا و چارچوب آن نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. برای دستیابی به حداکثر نتیجه، تمرینات باید دارای ساختار مشخص و قابل پیش‌بینی باشند. استفاده از دستورالعمل‌های ساده، کوتاه و قابل فهم کمک می‌کند تا کودک هدف تمرین را بهتر درک کند و دچار سردرگمی نشود.
استفاده از نقطه پایان مشخص برای هر تمرین—مثلاً کامل کردن یک پازل خاص یا عبور از یک مسیر معین—حس رضایت و تمرکز را در کودک تقویت می‌کند. همچنین، جدول‌های تصویری یا زمان‌سنج‌های بصری می‌توانند با ارائه نمایی عینی از زمان یا مراحل کار، اضطراب کودک را کاهش داده و توجه او را حفظ کنند.
اجرای تمرینات در بازه‌های کوتاه اما مکرر، همراه با بازخورد مثبت، کیفیت یادگیری را افزایش می‌دهد و به کودک امکان می‌دهد با اعتمادبه‌نفس بیشتری در فعالیت‌ها مشارکت کند.
اشتباهات رایج در تمرینات توجه با کودکان اوتیسم
یکی از خطاهای رایج در اجرای تمرینات توجه، استفاده از فعالیت‌هایی است که ساختار مشخص ندارند. تمریناتی که شروع و پایان معین ندارند، برای کودک اوتیستیک سردرگم‌کننده‌اند و تمرکز او را کاهش می‌دهند.
همچنین فشار زیاد برای انجام تمرینات، بدون درنظر گرفتن سطح عملکرد شناختی کودک، می‌تواند موجب مقاومت یا بی‌قراری شود.نادیده‌گرفتن بازخوردهای رفتاری مانند بی‌قراری، خستگی یا کناره‌گیری، از دیگر اشتباهات رایج است.
این نشانه‌ها بیانگر نیاز به توقف یا تغییر تمرین هستند. طراحی تمرینات با ریتم مناسب، ساختار مشخص و توجه به واکنش کودک، رمز افزایش اثربخشی و حفظ انگیزه در فرآیند تقویت تمرکز است.
سوالات متداول والدین
۱. آیا جلسات آنلاین خانه رشد واقعاً برای کودکان اوتیسم مؤثر هستند؟
بله، تمرینات ما توسط متخصصان توانبخشی طراحی می‌شوند و متناسب با سطح عملکرد کودک اجرا می‌گردند.
فضای امن خانه به کودک کمک می‌کند راحت‌تر تمرکز کند و تعامل بگیرد. نتایج قابل اندازه‌گیری و جلسات منظم، روند پیشرفت را مشخص می‌کنند.
۲. آیا برای شرکت در جلسات نیاز به تجهیزات خاصی داریم؟
خیر، فقط یک گوشی یا لپ‌تاپ با اینترنت و چند وسیله ساده مثل اسباب‌بازی یا کاغذ و مداد کافی است. کارشناس جلسه قبل از شروع، وسایل مورد نیاز را به شما اطلاع می‌دهد.ما سعی می‌کنیم تمرین‌ها با ابزارهای در دسترس در خانه انجام شوند.
۳. نقش والدین در جلسات آنلاین خانه رشد چیست؟
والدین هم‌یار درمانگر هستند و در حین جلسات کودک را همراهی می‌کنند.ما راهبردهای انگیزشی و نحوه اجرای تمرینات را به والدین آموزش می‌دهیم. این مشارکت باعث تقویت رابطه والد-کودک و ماندگاری بیشتر تمرین‌ها می‌شود.
سخن پایانی
توجه و تمرکز مهارت‌هایی آموختنی هستند، حتی برای کودکانی که با چالش‌های طیف اوتیسم روبه‌رو هستند. با اجرای مداوم و هوشمندانه تمرینات توجه و تمرکز برای کودکان اوتیسم، می‌توان مسیر رشد شناختی و اجتماعی آن‌ها را هموارتر کرد.
مجموعه خانه رشد در این مسیر همراه شماست؛ با آموزش‌هایی تخصصی، قابل اجرا در خانه و هماهنگ با نیاز واقعی هر کودک.
