پاسخ به این سوال که آیا کودک من اتیسم دارد مستلزم بررسی اطلاعات و شرایط مختلفی است و در واقع به سادگی نمیتوان یک پاسخ قطعی و مشخص به این سوال داد. چرا که نیازمند این است که مجموعهای از علایم رشدی، ارتباطی، حرکتی، گفتاری و … در کودک بررسی شده و تناسب یا عدم تناسب این علایم با سن او میتواند نشانگر وجود یا عدم وجود اتیسم در این کودک باشد.
آیا کودک من اتیسم دارد
همانگونه که در مطلب اتیسم اشاره شد، اختلال طیف اتیسم شامل مجموعه ای از علایم است که ارتباطات و تعاملات کودک را تحت تاثیر قرار داده و در صورتی که کودک تحت آموزش و درمان مناسب قرار نگیرد، در بزرگسالی دچار مشکلات عدیدهای خواهد شد. بارزترین علایم اتیسم در سالهای آغازین رشد کودک، علایق محدود و مشکل در تعاملات و ارتباطات اجتماعی میباشد.
پسرفت کودک در علایم مختلف
یکی از مواردی که معمولا در سنین ابتدایی نگاه و توجه ما را به سمت اتیستیک بودن کودک میبرد، این است که مثلا والدین اظهار میکنند که کودکم تا یک سنی کلمات ابتدایی همانند بابا، مامان و … را بیان میکرد اما بعد از آن به یکباره این موارد را از دست داد و هیچ کلمه ای را بیان نمیکند! یا مثلا کودک تا یک زمانی در بازیهای اجتماعی مشارکت میکرد اما بعد از آن نسبت به حضور در این بازیها بی اعتنا شده است. معمولا در یک کودک دارای اتیسم، این شرایط در بازه سنی 12 تا 24 ماهگی کودک رخ میدهد و این پسرفت در گفتار و زبان، بازیها، علایم حرکتی و … میتواند یک زنگ خطر جدی برای وجود اتیسم در کودک باشد.
سایر علایم و نشانههای اتیسم در سنین آغازین
به صورت کلی تشخیص اتیسم در سن پایین تر از 24 ماهگی کمی دشوار است اما وجود بعضی از علایم و نشانهها در سنین پایین تر میتواند شک ما را به این سمت ببرد. معمولا در این سنین کودک تمایلی به در آغوش گرفته شدن و سایر انواع محبت حتی از سمت مادر نشان نمیدهد و ممکن است در سایر موارد نیز تمایلی به اشتراک گذاشتن دنیای خود با دیگران نشان ندهد.
حتی ممکن است به کودک برچسب یک کودک مستقل بزنند و او را از صفاتی مثل لوس بودن مبرا کنند، اما عدم تمایل در به اشتراک گذاشتن محبت با اطرافیان و بخصوص مادر در سن کمتر از 24 ماهگی میتواند کودک را در طیف اتیسم قرار داده و تشخیص را برای والدین و متخصصان آسانتر نماید. و البته اگر شرایط به گونه ای پیش برود که کودک در همان سنین آغازین درمان خود را آغاز کند، راحت تر میتوان به رفع علایم و نشانههای اتیسم در او امیدوار شد.
بخشی از علائم که می توان تشخیص دارد آیا کودک من اتیسم دارد :
- کودک به صورت کلی واکنش خاصی به دنیای اطرافش نشان نمیدهد، چه در شادی، غم، بازی و …
- کودک اتیستیک معمولا توجه چندانی به صدا زدن اسم خود نشان نمیدهد و معمولا این مورد و حتی سایر صداهای آشنا برایش مفهوم خاصی ندارند.
- این کودکان معمولا در موقعیت بازی، غذا خوردن و … تماس چشمی برقرار نمیکنند و همیشه سرشان رو به پایین است و تمایلی به خروج از دنیای خود نشان نمیدهند.
- کودکی که در طیف اتیسم قرار دارد معمولا به برخی اشیای خاص بخصوص اشیای چرخان علاقه زیادی نشان میدهد و ممکن است دقایق زیادی را صرف توجه به چرخیدن چرخ یک ماشین بکند!
- یکی از مواردی که در کودکان اتیسم بسیار بارز است این است که معمولا به اشتراک توجه از سمت دیگران (توجه اشتراکی) پاسخ چندانی نمیدهند.
- ایجاد صداهای مختلف برای برقراری تماس اجتماعی با دنیای اطراف یکی از مواردی است که در اکثریت کودکان دیده میشود که این مورد ممکن است در یک کودک دارای اتیسم مشاهده نشود!
- کودک مبتلا به اتیسم تمایل چندانی به مهر و محبت از سمت دیگران و حتی مادر نشان نمیدهد و معمولا غرق در دنیای خودش میباشد.
- عدم حضور در بازیهای اجتماعی از دیگر نشانههای اصلی کودکان اتیسم در سنین ابتدایی کودکی میباشد.
- و …
علایم و زنگ هشدارهای اتیسم در سنین بالاتر
هرچه سن یک کودک دارای اتیسم بالاتر میرود، راحت تر میتوان با تمرکز بر نشانهها و علایم اجتماعی، ارتباطی، گفتار و زبان و … در کودک به تشخیص اتیسم رسید. معمولا کودکان اتیستیک ارتباط کلامی را به خوبی فرا نگرفتهاند و مسیرهای ارتباطی دیگری را در پیش میگیرند. از جمله این مسیرها میتوان به گرفتن دست پدر و مادر برای رسیدن به خواستهها، گریه و پرخاشگری، محتوای زبانی و جمله بندیهای ضعیف و بدون تطابق ( در صورت وجود گفتار) در کودکان دارای اتیسم اشاره کرد.
همانگونه که گفته شد معمولا استفاده از گفتار و زبان برای برقراری ارتباط در کودکان اتیسم بسیار ضعیف است و حتی در صورت وجود ممکن است خودانگیختگی این گفتار بسیار پایین باشد. زبان گفتاری در کودکان اتیسم مشکلات بسیاری دارد که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم تطابق فعل، فاعل، ضمیر و …
- استفاده از سوم شخص مفرد برای توصیف در مورد خودش!
- استفاده کم یا عدم استفاده از اشاره به اشیا
- تن صدای یکنواخت و بدون تغییر
- این کودکان معمولا به جای پاسخ دادن به سوالات دیگران، خود سوال را تکرار میکنند(اکو)!
- کودک دارای اتیسم معمولا توجهی به احساسات و لحن صداهای مختلف در دیگران ندارد
- استفاده ضعیف از زبان بدن
سایر علایم و نشانه ها
علایم و نشانههای اتیسم در سنین ابتدایی معمولا گسترده تر از آن هستند که در یک مطلب بتوان همه آنها را مورد بررسی قرار داد اما برای پاسخ به سوال آِیا کودک من اتیسم دارد، مواردی که گفته شد در اغلب اوقات میتوانند کمک کننده باشد. از دیگر علایم و نشانههای اصلی میتوان به عدم تمایل به تغییر به خصوص در محیط اتاق، بازی و … و عادت کردن به یک سری روتین های همیشگی، چیدن وسایل پشت سر هم و انجام دادن فرمهای غیر عادی از بازی، راه رفتن روی پنجه پا و … اشاره کرد.