همزمان با رشد کودک مهارت های کلامی او مانند تلفظ کلمات نیز رشد می یابند. هرچه سن کودک بیشتر میشود تلفظ کلمات او به تلفظ بزرگسالان نزدیکتر شده تا جاییکه در 5 سالگی انتظار داریم تولیدات وی در اغلب یا همه ی موارد مانند بزرگسالان باشد. اما برخی کودکان، در تولید برخی صداهای گفتاری نقایصی را نشان میدهند و تولید و تلفظ کلمات آنها متناسب با سنشان نیست؛ آنها ممکن است صداها را به جای یکدیگر به کار ببرند (خطای جانشینی) حذف کنند، در کلمه صدایی را اضافه کنند یا به شکل اشتباه تلفظ کنند(خراب گویی), به این اختلال،اختلال صدای گفتار ،گفته میشود. در ادامه به توضیح گفتار درمانی در حروف ،ارزیابی و درمان و عوامل موثر می پردازیم.
اختلال صدای گفتار میتواند در پی علل شناخته شده مانند آسیب های شنوایی باشد یا به علل ناشناخته مانند اختلالات تولیدی عملکردی. شیوع این اختلال در ایالات متحده ی آمریکا در کودکان کوچک 8تا 9 درصد است و از جمله مهم ترین و پر رجوع ترین اختلالات به کلینیک هاست.
گفتار درمانی در حروف
منظور از وضوح گفتار میزان درک شنونده از صحبت کردن دیگران هست و معمولا براساس درصد کلمات درست تشخیص داده شده توسط شنونده محاسبه میشود. با افزایش میزان وضوح افزایش می یابد .برخی منابع سن دست یابی به وضوخ نزدیک وضوح بزرگسال را، 4 سال و برخی دیگر 5 سال را در نظر گرفتند.
در سنین ۱۹ تا ۲۴ ماهگی درصد وضوح ۲۵ تا ۵۰
در سنین ۲تا ۳ سال درصد وضوح ۵۰ تا ۷۵
در سنین ۳ تا ۴ سال درصد وضوح ۷۵ تا ۹۵
در سنین ۴تا 5 سال درصدِ وضوح ۹۰ تا ۱۰۰ انتظار میرود؛ یعنی خطاهای تولیدی کمی ممکن است مشاهده شود.
دانستن میزان درصد وضوح در هر سن منجر به شناسایی زودهنگام کودکان دارای اختلال صدای گفتار یا همان اختلال تلفظ میشود.
علاوه بر مبحث وضوح ، هر صدای گفتاری نیز در سنین مختلف کسب میشوند.محققان مختلف دسته بندی های متفاوتی را بیان کردند،به بیان ساده،صداهای ساده ای همچون “م” ، “ب” ،”پ” ، “ت” ، “د” در سنین پایینتر و صداهای دشوارتر مانند ” ر” و نیز “س” و “ز” در سنین بالاتر کسب میشوند.
علت اختلال گفتاری چیست ؟
همان گونه که ذکر شد این اختلال میتواند به دو دلیل رخ دهد:
1.علت های شناخته شده ی پزشکی هم چون کم شنوایی ، ناهنجاری های چهره ای – دهانی،کم توانی ذهنی یا اختلالات عصبی-حرکتی
2.علت های ناشناخته مانند اختلال واجی یا تولیدی عملکردی که خود به چهار گروه تقسیم میشود:
- اختلال تولید
- تاخیر واجی
- اختلال واجی با ثبات
- اختلال واجی بی ثبات
پیش از پرداختن به هر یک لازم است با مفاهیم واج،آوا آشنا شویم. منظور از واج آن دانشسیت که در ذهن ما وجود دارد ولی آوا به آن چیزی گفته میشود که توسط اندام های گویایی ما همچون لبها،دندان و زبان و حنجره تولید میشود.
اختلال آوایی
کودک به شکل باثباتی تعداد محدودی صداها را به شکل اشتباه بیان میکند(خراب گویی) یا با صداهای دیگر جایگزین می کند. تقلید کودک از تلفظ درست صدا منجر به تغییر یا بهتر شدن بیان کلمه نمیشود.
تاخیر واجی
کودک همچون کودک های سنین پایینتر خود صحبت میکند،و این براساس نوع خطاهایی که کودک به هنگام صحبت کردن دارد، تشخیص داده میشود. مثلا کودک به جای کتاب میگوید تتاب یا به جای توپ میگوید تو
اختلال واجی با ثبات
کودک خطاهایی را در تعداد بیشتری از صداها نشان میدهد که بیشتر هم سن و سالان او داشته و به اصطلاح رشدیست و هم خطاهایی را نشان میدهد که در تعداد کمی از هم سن و سالان او دیده میشود که به آن غیر رشدی میگویند.
اختلال واجی بی ثبات
این کودکان نیز خطاهای رشدی و غیر رشدی داشته اما به شکل بی ثبات دیده میشود. به طور مثال هنگامیکه یک واژه را چندین بار تکرار میکنند هر بار به یک شکل بیان میشود.
نحوه ارزیابی اختلال گفتاری چگونه است؟
ارزیابی عمدتا توسط گفتاردرمانگر انجام میشود و در صورت لزوم به سایر متخصصین برای تشخیص گذاری نهایی و انجام اقدامات درمانی مربوطه ارجاع داده میشود.
مراحل ارزیابی شامل :
1.انجام تست های شنوایی توسط شنوایی شناس برای اطمینان از سلامت سیستم شنیداری کودک به عنوان درگاه ورودی صداها
2.انجام تست های وضوح گفتار توسط گفتار درمانگر به منظور تعیین وضوح کودک
3.انجام تست های غربالگری به منظور تصمیم گیری درمورد متناسب بودن مهارت های گفتاری با سطح سنی کودک
4. انجام تست های تشخیصی رسمی مانند تست فونتیک،گلد من فریستو،دیپ و…
5.ساختار و عملکرد اندام های گفتاری ،مثلا با استفاده از تست رابینز-کلی
6.میزان و سطح تحریک پذیری کودک؛مقصود از تحریک پذیری تقلید یا تولید صدا به شکل تکی یادر هجا به کمک دیدن و شنیدن شکل صحیح تولیدی.تحریک پذیری فاکتور مثبتی در درمان است
7.بررسی سایر سطوح زبانی مثل صرف،نحو و معناشناسی: کودکانی که اختلال تلفظ با همان اختلال صدای گفتار دارند در معرض خطر در دیگر بخش های رزبانی خود هستند؛مثلا در جمله سازی،تعریف داستان یا نامیدن کلمات مشکل دارند. به طور کلی گفتاردرمانان تولید کودک را هم در کلمات و هم در جملات ارزیابی میکنند.
درمان اختلال گفتاری در حروف
درمان ها به دو دسته ی کلی تقسیم میشوند:
1.درمان های سنتی : بیشتر برای اختلالات آوایی به کار میرود
2.درمان های مبتنی بر زبان که بر تفاوت و تقابل های صداها و الگوهای خطایی کودکان متمرکزند؛از جمله ی این رویکرد ها میتوان به مداخلات جفت کمینه،بیشینه،تقابل های چندگانه،رویکرد چرخه ای ،فراواجی و زبان کلی اشاره کرد.
انتخاب هریک از درمان های فوق بسته به شدت و نوع اختلال کودک،سن،ماهیت خطاهای تلفظ و مشکلات زبانی دیگر مانند مشکل در جمله سازی دارد.
در هر جلسه ی درمانی بسته به سطح کودک و نظر درمانگر و روش درمانی مناسب،یک یا چند صدا هدف قرار گرفته و آن چه که برای درمانگران اهمیت بسیار دارد تعمیم آموخته ها به موقعیت های روزمره و گفتار خود انگیخته است.این مهم تنها با برنامه ریزی دقیق درمانی و مستمر بودن جلسات درمانیست.