آیا کودک شما حرف می‌زند اما دیگران متوجه نمی‌شوند؟ این مشکل ممکن است نشانه‌ای از مشکل تلفظ حرف ر باشد که در بین کودکان رایج است. در این مقاله، به بررسی ساده‌ی این اختلالات گفتاری می‌پردازیم و تمرین‌هایی مؤثر برای گفتار درمانی حرف ر ارائه می‌دهیم.
اگر به گفتاردرمانگر دسترسی ندارید، نگران نباشید؛ تمرین‌های گفتار درمانی حرف ر در منزل هم آموزش داده شده تا بتوانید در خانه به بهبود گفتار کودک کمک کنید.
تمرین‌های مؤثر برای یادگیری صدای «ر»
وارم‌اپ زبان: حرکت دادن زبان به چپ، راست، بالا و پایین در مقابل آینه. سپس تکرار صداهایی مانند «ت ت ت» یا «د د د». مثل گرم‌کردن قبل از ورزشه!
۲. جارو کردن سقف دهان: حرکت زبان از جلو به عقب و بالعکس، بدون تماس با سقف دهان.
۳. صدای «ل»: گفتن «ل ل ل» برای درک محل زبان و سپس تلاش برای جایگزینی آن با «ر».
۴. فیدبک دیداری و شنیداری: کودک باید دهان خود و دیگران را ببیند و بتواند صدای «ر» را از صداهای مشابه تشخیص دهد.
آیا کودک شما حرف می‌زند اما واضح نیست؟
آیا تا به حال با این جمله مواجه شدید؟ «کودکم حرف می‌زند اما کسی متوجه نمی‌شود چه می‌گوید!» یا شاید شنیده باشید که می‌گویند: «همه چیز را متوجه می‌شود و حتی می‌گوید، اما بعضی صداها را درست تلفظ نمی‌کند!»
اگر این جملات برای شما آشناست، احتمال دارد کودک شما دچار اختلالات گفتاری باشد که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اختلالات تولیدی و واج‌شناختی.
در این صفحه، قراره به صورت ساده و کاربردی این اختلالات را بررسی کنیم و تمرین‌های مؤثری برای بهبود تلفظ حرف «ر» آموزش بدیم.
اختلال تولیدی (Articulation Disorder) چیست؟
در این نوع اختلال، کودک در تولید درست یک یا چند صدای خاص مشکل دارد. مثلاً ممکن است به جای «س» بگوید «ت»، یا به جای «ر» بگوید «ل». علت این اختلال معمولاً ضعف در عضلات گفتاری، هماهنگی پایین زبان و لب‌ها، یا حتی عادت‌های نادرست گفتاری است.
در واقع، کودک توانایی شناخت صدا را دارد، اما نمی‌تواند آن را به شکل صحیح بیان کند. این مسئله گاهی باعث خجالت، کاهش اعتمادبه‌نفس و حتی عقب‌ماندگی در برقراری ارتباط با همسالان می‌شود.
اختلال واج‌شناختی (Phonological Disorder) چیست؟
در این حالت، کودک می‌تواند صداها را به صورت جداگانه تولید کند اما در به‌کارگیری آنها در کلمات و جمله‌ها مشکل دارد. مثلاً ممکن است در کلمه «سگ» صدای «گ» را حذف کند و بگوید «سَ».
این اختلال بیشتر به درک ذهنی از صداها و جایگاه آنها در زبان برمی‌گردد و نیاز به درمان دقیق‌تری دارد. کودکانی که دچار این مشکل هستند، معمولاً در خواندن و نوشتن در مدرسه هم با چالش روبه‌رو می‌شوند.
چرا تلفظ درست صدای «ر» مهم است؟
صدای «ر» یکی از پیچیده‌ترین و دیرآموخته‌ترین صداها در زبان فارسی است. بر اساس مطالعات و تجربه‌های بالینی، این صدا معمولاً آخرین صدایی‌ست که کودک به درستی یاد می‌گیرد. در زبان فارسی، انتظار می‌رود کودک تا سن ۷ سالگی بتواند صدای «ر» را به درستی تولید کند.
در انگلیسی، این محدوده تا ۸ سالگی نیز ادامه دارد. ناتوانی در تولید این صدا می‌تواند بر عزت‌نفس، تعاملات اجتماعی و حتی نحوه‌ی یادگیری کودک تأثیر بگذارد.
پیش‌نیازهای تولید صدای «ر»
قبل از اینکه کودک بتواند صدای «ر» را تولید کند، باید بتواند حرکات زبان را در جهات مختلف تقلید کند. آشنایی با احساس حرکت زبان در دهان، مهم‌ترین گام پیش از تولید صداست.
همچنین درک مکان زبان در دهان و توانایی تقلید حرکات بدون صدا، نقش مهمی در یادگیری این صدا دارد.
مراحل پیشرفت از هجا تا جمله
بعد از اینکه کودک توانست صدای «ر» را در حالت تک‌هجا تولید کند (مثل را، ری، رو)، وارد مرحله دیادو می‌شویم:
– دیادو یعنی ترکیب دو هجای دارای صدای «ر» مثل: را-ری، رو-رو، رُ-رِ و…
سپس به تمرین کلمات ساده (مثل «راسو») تا کلمات پیچیده‌تر (مثل «مروارید») می‌پردازیم.
در ادامه، کودک باید بتواند بین کلمات صحیح و غلط تمایز قائل شود، مثلاً: «لاسو درسته یا راسو؟» یا «می‌رم درسته یا می‌یَم؟»
تکنیک ELU برای تعمیم گفتار
تکنیک ELU (Extend Length Utterance) به ما کمک می‌کنه تا کودک بتونه صداهای درست‌شده رو از سطح کلمه به جمله گسترش بده. یعنی بعد از یادگیری «را»، کودک جمله بسازه: «من می‌رم».
در نهایت با تمرین در قالب شعر، داستان‌گویی، و بازی‌های زبانی، تلفظ صحیح به گفتار روزمره کودک منتقل می‌شود.
چند نکته مهم برای والدین
۱. تمرین باید روزانه و کوتاه‌مدت باشه. فشار آوردن زیاد، نتیجه معکوس می‌ده.
۲. به کودک فرصت بدید و او را تشویق کنید حتی اگر اشتباه کرد.
۳. سعی نکنید جای گفتاردرمانگر را بگیرید. تمرین‌ها را طبق دستور متخصص انجام دهید.
۴. اگر بعد از چند هفته پیشرفتی مشاهده نکردید، حتماً با گفتاردرمانگر مشورت کنید.
سخن پایانی
یادگیری تلفظ حرف «ر» یک مسیر تمرینی و تدریجی است. مهم این است که والدین صبور باشند و کودک را در این مسیر همراهی کنند.
تیم تخصصی تلفظ خانه رشد با روش‌های علمی، تجربه‌های بالینی و تمرین‌های متنوع، کنار شماست تا به کودک‌تان در رسیدن به تلفظ صحیح کمک کند.
همین امروز تمرین‌ها را شروع کنید و اگر نیاز به مشاوره یا جلسه آنلاین دارید، ما اینجاییم.
الان وقتشه که یه قدم برداری!
اگر دنبال راهکار عملی و تخصصی برای تلفظ صدای “ر” هستی، همین الان یکی از این کارها رو انجام بده:
فرم پایین صفحه رو پر کن تا تمرین‌ها و فایل‌های ویدیویی رایگان برات ارسال بشه.
اولین جلسه مشاوره‌ی گفتاردرمانی رو رایگان رزرو کن و از راهنمایی تخصصی بهره‌مند شو.
